Mặc dù chất lượng hoạt động kiểm toán dự án đầu tư xây dựng cơ bản đã được nâng lên rõ rệt theo thời gian, góp phần tích cực vào việc phòng chống thất thoát, lãng phí trong đầu tư công, song trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, các mục tiêu đầu tư công ngày càng mở rộng đòi hỏi quy mô ngân sách đầu tư ngày càng tăng thì kết quả đạt được của Kiểm toán Nhà nước vẫn chưa đáp ứng yêu cầu.
Ông Vũ Thanh Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Tổng hợp, Kiểm toán Nhà nước, cho rằng quy mô hoạt động của Kiểm toán Nhà nước còn rất nhỏ so với yêu cầu kiểm tra, kiểm soát các đối tượng sử dụng ngân sách Nhà nước, tiền và tài sản Nhà nước theo chức năng nhiệm vụ được giao, nhất là kiểm toán chi đầu tư xây dựng cơ bản.
Số dự án, chi phí đầu tư được kiểm toán chỉ chiếm một tỷ lệ rất thấp trong tổng chi ngân sách Nhà nước cho lĩnh vực này, vì vậy kết quả thực hiện của kiểm toán còn hạn chế.
Thực tế, các đơn vị được kiểm toán trong những năm gần đây tuy đã tăng dần, nhưng chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ trong tổng số các dự án thuộc phạm vi kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước.
Hàng năm, Kiểm toán Nhà nước mới chỉ kiểm toán được khoảng 50% số tỉnh, thành phố và hơn 40% số bộ, cơ quan trung ương, trong mỗi tỉnh (bộ) cũng chỉ kiểm toán được khoảng 50% số huyện (đơn vị dự toán cấp II trực thuộc bộ) và mỗi huyện chỉ kiểm toán được khoảng 2 đến 3 xã).
Quy mô chọn mẫu trong từng cuộc kiểm toán cũng còn hạn chế. Đối với các dự án, mỗi năm, Kiểm toán Nhà nước chỉ kiểm toán khoảng 200 dự án trong khi cả nước có đến hàng chục ngàn dự án được triển khai.
Nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng, chất lượng kiểm toán và tiến độ kiểm toán còn khoảng cách so với yêu cầu của Luật Kiểm toán Nhà nước. Công tác kiểm toán chưa giải đáp thích đáng các vấn đề bức xúc về những hiện tượng tham nhũng, tiêu cực cũng như hiệu quả quản lý, sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước.
Chưa thực hiện kiểm toán điều tra trong quá trình kiểm toán. Thực tế đã chứng minh về thực trạng thất thoát, lãng phí và tham nhũng và tiêu cực trong đầu tư xây dựng cơ bản có nhiều sai phạm là do các đơn vị đã thông đồng, móc ngoặc làm giả hồ sơ, rút tiền ngân sách để chia nhau và chỉ bị phát hiện khi cơ quan điều tra vào cuộc.
Chia sẻ những khó khăn của Kiểm toán Nhà nước, chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh cho rằng “những sai lầm bắt nguồn từ lợi ích nhóm, tư duy nhiệm kỳ, tư tưởng địa phương cục bộ tác động đến khâu quy hoạch ngành, quy hoạch lãnh thổ, lựa chọn công trình, địa điểm thì tác hại rất lớn song hoạt động kiểm toán khó có thể phát hiện và xác định được chính xác quy mô sai phạm, lãng phí vì ở các khâu này chưa phát sinh chi phí, chứng từ."
Ngoài ra, đại diện của Kiểm toán Nhà nước cũng chỉ ra rằng, hiệu lực kiểm toán chưa cao, việc thực hiện các kết luận, kiến nghị kiểm toán, nhất là việc xử lý trách nhiệm các tổ chức, cá nhân đối với các sai phạm chưa đầy đủ, nghiêm minh và kịp thời.
Việc khai thác, sử dụng kết quả kiểm toán phục vụ cho công tác điều hành, kiểm tra, giám sát nhìn chung còn hạn chế. Hoạt động kiểm toán chưa phát hiện được nhiều hành vi tiêu cực, tham nhũng để chuyển các cơ quan chức năng xử lý theo thẩm quyền.
Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập trong công tác kiểm toán đầu tư xây dựng cơ bản cũng được Kiểm toán Nhà nước nhìn nhận thẳng thắn. Kiểm toán Nhà nước cho rằng, nguyên nhân cơ bản là do khuôn khổ pháp lý về tổ chức và hoạt động của Kiểm toán Nhà nước chưa tương thích, đầy đủ và đồng bộ.
Mặc dù Luật Kiểm toán Nhà nước đã quy định rõ địa vị pháp lý của Kiểm toán Nhà nước nhưng hiện nay vẫn chưa có quy định trong Hiến pháp như hầu hết các nước trên thế giới.
Trong khi đó, nhận thức của các cấp, các ngành, công chúng và xã hội nói chung về vị trí pháp lý, vai trò, tổ chức và chức năng nhiệm vụ của Kiểm toán Nhà nước còn chưa đầy đủ và toàn diện.
Đội ngũ cán bộ kiểm toán có trình độ chuyên môn cao còn mỏng, cơ cấu tổ chức bộ máy còn đang trong quá trình hoàn thiện. Ngoài ra, một nguyên nhân nữa trong kiểm toán đầu tư công đó là cơ chế phối hợp công tác giữa các cơ quan thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, giám sát chưa thật hiệu quả, đôi khi còn trùng lắp, chồng chéo, bỏ sót đối tượng. Chưa có quy định về trách nhiệm của cơ quan điều tra trong việc thông báo cho các cơ quan chức năng và Kiểm toán Nhà nước kết quả điều tra, xử lý vụ việc.
Theo các chuyên gia kinh tế, Kiểm toán Nhà nước với vai trò và vị trí của một cơ quan kiểm tra tài chính do Quốc hội thành lập có thể góp phần quan trọng làm giảm thất thoát, lãng phí, tham nhũng trong đầu tư công.
Theo ông Lê Đăng Doanh, cần nâng cao vai trò của Kiểm toán Nhà nước trong toàn bộ quá trình thực hiện đầu tư công. Trong một số trường hợp, nếu riêng Kiểm toán Nhà nước thì rất khó có thể phát hiện các sai phạm được, vì vậy, Kiểm toán Nhà nước cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan để xác định trách nhiệm đối với quy trình xét duyệt, thẩm định từ dự án tiền khả thi đến nghiệm thu công trình. “Cần bóc mẽ màn kịch đầu thầu quân xanh, quân đỏ, đấu thầu chân gỗ, ưu ái công ty sân sau, lạm dụng chỉ định thầu do thời hạn thúc ép…,” ông Doanh nhấn mạnh.
Phó giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Đình Hòa, Phó Giám đốc Trung tâm khoa học và Bồi dưỡng cán bộ, Kiểm toán Nhà nước, kiến nghị cần tăng cường công tác kiểm tra giám sát của các cơ quan chuyên trách và nâng cao khả năng tham gia của cộng đồng vào việc giám sát các dự án đầu tư công.
Theo ông Vũ Thanh Hải, để đem lại hiệu quả cao của đầu tư công, hoạt động kiểm toán cần thực hiện các giải pháp như Kiểm toán Nhà nước cần thực hiện các cuộc kiểm toán ở tất cả các giai đoạn của quá trình đầu tư; tích cực chuyển dần trọng tâm sang kiểm toán hoạt động, tăng cường kiểm toán theo chuyên đề chuyên sâu nhất là những vấn đề đang được Quốc hội, Chính phủ và người dân quan tâm; tăng cường và nâng cao hiệu quả phối hợp giữa Kiểm toán Nhà nước với các đơn vị liên quan.
Ngoài ra cần nâng cao chất lượng hoạt động, phát triển đội ngũ kiểm toán viên có đạo đức nghề nghiệp, kiến thức; tiếp thu những phương pháp kiểm toán mới tiên tiến góp phần kiểm toán hiệu quả đầu tư công./.
Ông Vũ Thanh Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Tổng hợp, Kiểm toán Nhà nước, cho rằng quy mô hoạt động của Kiểm toán Nhà nước còn rất nhỏ so với yêu cầu kiểm tra, kiểm soát các đối tượng sử dụng ngân sách Nhà nước, tiền và tài sản Nhà nước theo chức năng nhiệm vụ được giao, nhất là kiểm toán chi đầu tư xây dựng cơ bản.
Số dự án, chi phí đầu tư được kiểm toán chỉ chiếm một tỷ lệ rất thấp trong tổng chi ngân sách Nhà nước cho lĩnh vực này, vì vậy kết quả thực hiện của kiểm toán còn hạn chế.
Thực tế, các đơn vị được kiểm toán trong những năm gần đây tuy đã tăng dần, nhưng chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ trong tổng số các dự án thuộc phạm vi kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước.
Hàng năm, Kiểm toán Nhà nước mới chỉ kiểm toán được khoảng 50% số tỉnh, thành phố và hơn 40% số bộ, cơ quan trung ương, trong mỗi tỉnh (bộ) cũng chỉ kiểm toán được khoảng 50% số huyện (đơn vị dự toán cấp II trực thuộc bộ) và mỗi huyện chỉ kiểm toán được khoảng 2 đến 3 xã).
Quy mô chọn mẫu trong từng cuộc kiểm toán cũng còn hạn chế. Đối với các dự án, mỗi năm, Kiểm toán Nhà nước chỉ kiểm toán khoảng 200 dự án trong khi cả nước có đến hàng chục ngàn dự án được triển khai.
Nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng, chất lượng kiểm toán và tiến độ kiểm toán còn khoảng cách so với yêu cầu của Luật Kiểm toán Nhà nước. Công tác kiểm toán chưa giải đáp thích đáng các vấn đề bức xúc về những hiện tượng tham nhũng, tiêu cực cũng như hiệu quả quản lý, sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước.
Chưa thực hiện kiểm toán điều tra trong quá trình kiểm toán. Thực tế đã chứng minh về thực trạng thất thoát, lãng phí và tham nhũng và tiêu cực trong đầu tư xây dựng cơ bản có nhiều sai phạm là do các đơn vị đã thông đồng, móc ngoặc làm giả hồ sơ, rút tiền ngân sách để chia nhau và chỉ bị phát hiện khi cơ quan điều tra vào cuộc.
Chia sẻ những khó khăn của Kiểm toán Nhà nước, chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh cho rằng “những sai lầm bắt nguồn từ lợi ích nhóm, tư duy nhiệm kỳ, tư tưởng địa phương cục bộ tác động đến khâu quy hoạch ngành, quy hoạch lãnh thổ, lựa chọn công trình, địa điểm thì tác hại rất lớn song hoạt động kiểm toán khó có thể phát hiện và xác định được chính xác quy mô sai phạm, lãng phí vì ở các khâu này chưa phát sinh chi phí, chứng từ."
Ngoài ra, đại diện của Kiểm toán Nhà nước cũng chỉ ra rằng, hiệu lực kiểm toán chưa cao, việc thực hiện các kết luận, kiến nghị kiểm toán, nhất là việc xử lý trách nhiệm các tổ chức, cá nhân đối với các sai phạm chưa đầy đủ, nghiêm minh và kịp thời.
Việc khai thác, sử dụng kết quả kiểm toán phục vụ cho công tác điều hành, kiểm tra, giám sát nhìn chung còn hạn chế. Hoạt động kiểm toán chưa phát hiện được nhiều hành vi tiêu cực, tham nhũng để chuyển các cơ quan chức năng xử lý theo thẩm quyền.
Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập trong công tác kiểm toán đầu tư xây dựng cơ bản cũng được Kiểm toán Nhà nước nhìn nhận thẳng thắn. Kiểm toán Nhà nước cho rằng, nguyên nhân cơ bản là do khuôn khổ pháp lý về tổ chức và hoạt động của Kiểm toán Nhà nước chưa tương thích, đầy đủ và đồng bộ.
Mặc dù Luật Kiểm toán Nhà nước đã quy định rõ địa vị pháp lý của Kiểm toán Nhà nước nhưng hiện nay vẫn chưa có quy định trong Hiến pháp như hầu hết các nước trên thế giới.
Trong khi đó, nhận thức của các cấp, các ngành, công chúng và xã hội nói chung về vị trí pháp lý, vai trò, tổ chức và chức năng nhiệm vụ của Kiểm toán Nhà nước còn chưa đầy đủ và toàn diện.
Đội ngũ cán bộ kiểm toán có trình độ chuyên môn cao còn mỏng, cơ cấu tổ chức bộ máy còn đang trong quá trình hoàn thiện. Ngoài ra, một nguyên nhân nữa trong kiểm toán đầu tư công đó là cơ chế phối hợp công tác giữa các cơ quan thanh tra, kiểm tra, kiểm toán, giám sát chưa thật hiệu quả, đôi khi còn trùng lắp, chồng chéo, bỏ sót đối tượng. Chưa có quy định về trách nhiệm của cơ quan điều tra trong việc thông báo cho các cơ quan chức năng và Kiểm toán Nhà nước kết quả điều tra, xử lý vụ việc.
Theo các chuyên gia kinh tế, Kiểm toán Nhà nước với vai trò và vị trí của một cơ quan kiểm tra tài chính do Quốc hội thành lập có thể góp phần quan trọng làm giảm thất thoát, lãng phí, tham nhũng trong đầu tư công.
Theo ông Lê Đăng Doanh, cần nâng cao vai trò của Kiểm toán Nhà nước trong toàn bộ quá trình thực hiện đầu tư công. Trong một số trường hợp, nếu riêng Kiểm toán Nhà nước thì rất khó có thể phát hiện các sai phạm được, vì vậy, Kiểm toán Nhà nước cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan để xác định trách nhiệm đối với quy trình xét duyệt, thẩm định từ dự án tiền khả thi đến nghiệm thu công trình. “Cần bóc mẽ màn kịch đầu thầu quân xanh, quân đỏ, đấu thầu chân gỗ, ưu ái công ty sân sau, lạm dụng chỉ định thầu do thời hạn thúc ép…,” ông Doanh nhấn mạnh.
Phó giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Đình Hòa, Phó Giám đốc Trung tâm khoa học và Bồi dưỡng cán bộ, Kiểm toán Nhà nước, kiến nghị cần tăng cường công tác kiểm tra giám sát của các cơ quan chuyên trách và nâng cao khả năng tham gia của cộng đồng vào việc giám sát các dự án đầu tư công.
Theo ông Vũ Thanh Hải, để đem lại hiệu quả cao của đầu tư công, hoạt động kiểm toán cần thực hiện các giải pháp như Kiểm toán Nhà nước cần thực hiện các cuộc kiểm toán ở tất cả các giai đoạn của quá trình đầu tư; tích cực chuyển dần trọng tâm sang kiểm toán hoạt động, tăng cường kiểm toán theo chuyên đề chuyên sâu nhất là những vấn đề đang được Quốc hội, Chính phủ và người dân quan tâm; tăng cường và nâng cao hiệu quả phối hợp giữa Kiểm toán Nhà nước với các đơn vị liên quan.
Ngoài ra cần nâng cao chất lượng hoạt động, phát triển đội ngũ kiểm toán viên có đạo đức nghề nghiệp, kiến thức; tiếp thu những phương pháp kiểm toán mới tiên tiến góp phần kiểm toán hiệu quả đầu tư công./.
Quốc Huy (TTXVN)